Hò giã gạo (Huế)

Hò giã gạo (Huế)
Bửu Biền

Hò giã gạo là điệu hò đối đáp. Mỗi cối gạo có 2, 4 hoặc 6 người. Mỗi buổi hò giã gạo có ba phần: hò chào hỏi, hò vào cuộc, hò chia tay. Hò vào cuộc là phần chính, linh hoạt, vui vẻ ; những câu hò đối đáp khi thì ân cần, vồn vã, khi thì hài hước, tinh nghịch, khi thì trữ tình thống thiết. Đặc biệt của hò giã gạo là các nông dân tham-dự sinh-hoạt có tài xuất-khẩu thành chướng: xướng họa, đối đáp tự-nhiên, hầu như không suy-nghĩ. Ngày nay sinh-hoạt xã-hội đã thay đổi, các nghệ-sĩ
nông-dân xuất-khẩu thành chương không còn nữa.
Các ca-sĩ chuyên nghiệp trình diễn trên sân-khấu hay trình diễn cho khách du-lịch nghe đều học thuộc lòng theo các văn-bản đã in sẵn. Chúng tôi chỉ ghi lại những câu hò có trước năm 1945 và những câu hò có giá-trị văn-học, lịch-sử.
a) Hò chào hỏi có những câu chất-phác, mộc-mạc, khiêm-tốn, lịch-sự:
1- Ai đứng chi ngoài đàng cho muỗi cắn đau chân.
Vô đây cầm chày giã gạo phân trần đôi câu.
2- Tui xin chào làng, chào xóm, chào họ, chào hàng.
Tui đây là kẻ qua đàng, thấy cái kiểng vui vào nhởi
Chớ tui không dám luận bàn văn-chương.
3- Bước tới đây cầm chày giã gạo,
Tôi xin chào lê chào lựu, chào kẻ cựu người tân.
Trước tiên tôi xin chào anh chị nông dân,
Kẻ xa xôi tôi chào trước, người gần tôi chào sau.
4- Mở lời chào, tui chào nam chào bắc,
Chưa chắc chào ai.
Chào người ngang vế ngang vai,
Chào người quân tử, chào gái thuyền quyên trong cối hò.
5- Rượu kim lang ve vàng chước tửu,
Em mở miệng chào bạn hữu tương tri.
Bá Nha vắng mặt Tử Kỳ,
Ôm đàn luống chịu sầu bi một mình.
6- Bắp non xao xác trổ cờ,
Người thương đứng đó, răng giả lơ không chào?
- Đó đã được chốn giàu sang,
Đây lơ đi cũng phải nỏ chào mần chi.
7- Chào anh một tiếng thẹn chi,
Trước đặng ơn hậu, sau xa đi cũng đành.
Chào anh, anh ngoảnh mặt đi,
Anh xoay lưng lại, chào chi mà chào.
8- Cửa nhà, gia thế thế nào,
Răng tới đây, anh ở lân la không về?
- Anh tới nơi đây nhắm hướng đắp nền,
Lập vườn trồng đậu, giả đò quên không về.
9- Anh chê em khó, lui về lấy đó giàu sang,
Mấy lâu ni đã làm nên đụn bạc non vàng nào chưa?
- Khốn than, khốn thở, lỡ hội phân trần,
Tóc không xe mà tóc rối, ruột không dần mà ruột đau!
- Ruột đau chi nữa mà đau,
Anh đã phụ khó tham giàu thì thôi.
10- Đứng xa, em hỏi với người gần,
Vợ con anh cách trở đôi ba lần phải không?
Trúc thưa với mai, trúc đã lỡ lứa,
Trúc hỏi mai rằng đã dựa mô chưa?
- Trúc hỏi thì mai xin thưa,
Cá còn ẩn vực, chớ chưa vào lờ.
11- Gặp nhau đây, mắt liếc miệng chào,
Hỏi người bạn cũ có nơi nào hay chưa?
- Ba bốn nơi tới nói, dạ nọ bất bằng,
Em ôm lòng chờ đợi bóng trăng xế chiều.
12- Gặp nhau đây, không chào thì ra câu tình tệ,
Mà chào rồi sự thể bất minh,
Ở xa xôi không đặng rõ sự tình,
Em có đôi rồi, không biết, em một mình cũng nỏ hay?
- Gió thổi pho pho, đưa đò lên Huế,
Trăng non đoài vội xế về Vinh (l).
Em đây vốn thiệt một mình,
Có ai vô dựng nợ, gá nghĩa chung tình cho vui
13 - Một, em cũng chối không,
Hai, em cũng chối không.
Hôm qua anh đi ngang cửa ngõ, thấy em bồng con thơ?
- Con ông anh, con bà chị, gọi em lại bằng dì,
Hắn nằm hắn khóc, em bỏ đi răng đành?
14- Thấy nhau nghiêng nón bước đi,
Có mô lao khổ như ri, hỡi trời!
- Gặp nhau đây bở ngỡ khó chào,
Nghiêng mình lách nón, nước mắt trào như mưa.

b) Hò vào cuộc có nội dung trêu ghẹo (đâm bắt), thử tài, trữ tình kế tiếp nhau, chen lẫn
nhau, làm không khí sinh-hoạt trở nên linh-động, vui-vẻ suốt đêm:

*- Hò trêu ghẹo:
1 - Giàu sang chi anh mà chánh chánh, hầu hầu,
Ngày hôm qua em đi qua cửa ngõ, thấy anh ăn bát canh bầu thế cơm.
- Anh thường ăn cháo gà, cháo vịt, cháo thịt bồ cau,
Hôm qua trời nóng nực, mới ăn canh bầu cho mát chân răng.
2- Chiều chiều mây phủ đá bia,
Đá kia mây phủ, cô kia mất chồng?
- Mất chồng em chẳng có lo,
Sợ đó mất vợ, nằm co một mình!
3- Ăn chanh ngả áo bọc chanh,
Ơi người quân-tử Ô danh,
Thấy chanh chua mà chép miệng, thấy gái lành mà mê?
- Chanh chua tui cũng không thèm,
Quít ngọt tui cũng không mua,
Bởi thằng em tui dại dột, hắn thấy của chua hắn thèm!
4- Bác lui về đan tấm mành mành,
Che râu bác lại, em mới đành phận thương!
- Đan tấm mành mành, khó đổi khó thay,
Một khi căn duyên hòa hợp, bác chống cao tay cũng hỏng cằm!
5- Câu cá, cá chẳng ăn mồi,
Đừng câu mà mệt, đừng ngồi mà trưa!
- Đợi lâu cá chẳng ăn mồi,
Anh móc vào con tôm bạc, cá lần hồi cũng mắc câu!
6- Dễ tức cười con cóc nó leo thang,
Trèo lên tụt xuống, cứ trương gan mà trèo?
- Chín tầng mây con cóc nỏ thèm leo,
Cóc ớ hang sâu, cóc kêu một tiếng, mưa gieo bốn bề!
7- Gáo vàng đem múc giếng tay,
Anh khôn ngoan cho lắm cũng tớ thầy người ta!
- Em đập chó không ngó đàng sau,
Thân phụ già em khi trước, cũng ở cửa nhà giàu đó thôi!
8- Kiếm năm ba quan mà chuộc anh về,
Kẻo anh đi giết trâu, bứt cỏ dầm dề khổ thân.
- Năm ni anh còn nhỏ thì bứt cỏ, giết trâu,
Sang năm khôn lớn, anh lại bưng trầu cưới em.
9- Lỗ vàng, lỗ bạc, lỗ em,
Hỏi anh ba lỗ, anh thèm lỗ mô?
- Anh xem vô ba lỗ cũng vững vàng,
Hai lỗ làm giàu làm có, một lỗ để nối đàng tử tôn.
10- Ngó lên hai dãy quán, anh cũng tức cười,
Cá đã hai buổi chợ, còn khoe tươi nỗi gì?
- Anh về kiếm vợ con đi,
Em đây có ở goá, vậy thì mặc em!
11- Ngộ tình cờ mà gặp được o,
Áo o thì o mặc, răng rận bò sang áo tui?
- Bởi anh non con mắt, ngó qua chưa rõ, ngó lại chưa tỏ tường,
Cả một bầy bọ chét, lại nói rận nường bò sang?
12- Nhà em có ruộng năm sào,
Có bờ ỏ giữa, làm sao cho liền?
- Muốn liền thì phá bờ đi,
Mạ non cấy xuống, làm chi không liền
13- Ơi người tỉa đậu hôm mai,
Da đen như quạ, lại đòi nàng tiên!
- Đen anh, đen mặn, đen mòi,
Trong em, trắng bủng sán chòi,
Thử chút chơi, chớ ai cưới của nợ đời làm chi?
14- Tai nghe gà lạ gáy hay,
Gáy lên năm ba tiếng để gà đây gáy cùng.
- Gà tui đang nhốt trong lồng,
Muốn gáy lên năm ba tiếng,
sợ con gà bên nớ sang thốt cái mồng gà bên ni
15- Tấm thân em như con cá gáy dưới sông,
Nhảy lên tam cấp, hoá con rồng cho anh coi!
- Anh đây vốn học trò Tôn Ngộ Không,
Tay cầm cái vợt, giá vũ đằng vân,
Em có hoá thành một trăm con cá gáy, đã thoát thân con nào!
16- Thân em như cái chuông vàng,
Để trong thành nội, có một ngàn quân lính hầu.
- Thân anh như thể cái chày,
Bò lăn bò lóc, chờ ngày dộng chuông!
17- Thân em như thể bông hường,
Anh xem cho có ý, kẻo mắc đường chông gai.
- Thân anh như thể giọt sương,
Đêm đêm tưới mát cho bông hường tốt tươi?
18 - Thân em như trái khế trên chùa,
Ông đi qua bà đi lại, thấy đồ chua cũng thèm.
- Em có cho anh cũng không lấy, bán cũng không mua.
Chỉ thằng em anh dại, thấy đồ chua hắn thèm!
19- Thân em như trái mít trên khơi,
Một trăm quân-tử tới hưởng hơi mà về.
- Thân anh như con quạ trên trời,
Đậu trên trái mít, thảo tâm tình bạn chưa?
20- Trai tơ mà lấy nạ dòng,
Cầm bằng đói dạ, xương rồng cũng ăn.
Nạ dòng ba hạng nạ dòng,
Trai tơ đứng ngó, trong lòng không ưa.
21- Vạt áo em trước ngắn, sau dài,
Hay là em đã mang thai trong người?
- Áo năm khuy em cài khít rịt,
Yếm bốn dải, em nịt chặt như đóng đinh.
Hỏi làm răng anh lách người vô lọt,
Mà biết trong mình em có thai!
22- Tui có cây mít cụt đọt, rễ mọc tứ phương,
Cho o đem về, sống làm nhà mà ở,
Chết gọt bát lư hương mà thờ?
- Anh có cây mít cụt đọt, rễ mọc tứ phương,
Em ra lấy chồng để phụng sự gia nương,
Thầy mạ bên anh còn sống thì làm nhà cho thầy mạ ở,
Đã chết thì gọt lư hương mà thờ?
23 - Xấu như tui đây, thiệt ra phận xấu,
Áo không có mà bận,
Nón không có mà đội,
Mũi chảy thò lò,
Còn có đôi ba mụ vợ,
Tốt như o mà không có chồng
- Rặc bàu, cá phải lội sông,
Xấu như anh mà có đôi ba mụ vợ,
Họa là trời cũng chịu thua!
24- Nhàn cư vi bất thiện là anh,
Có không, không có, thiên hạ cứ đồn quanh rứa hoài!
- Thế gian khẩu thuyết vô bằng,
Không mà nói có, biết mần răng đặng chừ?
25- Trai làng ở quá còn đông,
Cớ chi em bậu lấy chồng đàng xa?
- Trai làng chê khó không dùng,
Nên chi em bậu bạn cùng đàng xa.
26- Bấy lâu ni buôn bán nuôi ai,
Cái áo em rách, cái vai em mòn?
- Bấy lâu ni buôn bán nuôi con
Áo rách mặc áo, vai mòn mặc vai.
27- Chim quyên đậu mái hiên đình,
Có ai chếch đôi, lẻ bạn, cho mình kết đôi?
- Lẻ đôi, em chịu lẻ đôi,
Cầu anh sớm vợ, kẻo tôi thêm phiền?
28- Giả đò xin một miếng trầu,
Để sau xẻ ván bắc cầu mà sang.
- Sông sâu, ván mỏng cong vòng,
Bắc cầu răng được mà hòng qua sông?
29- Tay anh cầm gói mứt,
Tay anh xách bình tích trà,
Em về thưa thầy với mẹ,
Có chàng rể đàng xa đến mừng.
- Thầy mẹ em không hay ăn mứt,
Cũng không hay uống trà,
Em xin kính lại cho mẹ già bên anh.
30- Thôi rồi bình tích bể tan,
Chén chung lỡ bộ, có ve vàng đợi đây.
Chờ chờ, đợi đợi mần chi,
Vợ con anh lo kiếm, em ớ góa thì mặc em!
31- Khen ai chống chiếc thuyền dò,
Đi chưa tới bến đã miệng hò, chân quay?
- Tưởng bến sạch, nước trong nên anh ghé thuyền vào,
Không ngó rong rêu lộn lạo, anh nhổ sào xin lui
32- Ơi người bận ao trắng tinh,
Có nơi mô trang cân như bậu, kiếm cho mình một nơi?
- Nơi cao anh không vói tới, nơi thấp dạ anh chẳng màng,
Trang cân như bậu, số chàng không ưng!
33- Anh về cưa ván đóng đò,
Trước đưa quan khách, sau dò ý em.
- Ý em, em ở khó dò,
Bắc cầu khó bắc, đưa đò khó đưa.
34- Thôi anh, về ngủ kẻo khuya,
Xấu chuôm cá nỏ vào đìa thì thôi!
- Xấu chuôm anh bỏ thêm chuôm,
Ban ngày anh tát, ban đêm anh mò.
35- Anh về kiếm vợ kẻo già,
Kiếm con kẻo muộn, em đà có nơi.
Không ăn đã thấy rổ,
Không ngồi cổ, đã nếm đến của ngon.
Dẫu mà em có chồng con,
Nhớ khi gót mỏng da mòn có anh


*- Hò thử tài đối đáp:
1 - Cây chi trên rừng không lá?
Cá chi dưới biển không xương?
Trai nam nhơn giải đặng,
Thiếp xin kết nghĩa tào khang với chàng.
- Cây xương rồng trên rừng không lá,
Con sứa dưới biển là cá không xương.
Anh đà đối đặng,
Em phải kết nghĩa cương thường với anh.
2- Em đố anh trên trời có mấy ông sao?
Dưới rào có mấy con cá?
Trong nhà mạ mấy con, đũa mấy đôi, nồi mấy
cái giấy mấy tờ, tơ mấy múi, núi mấy hòn?
Trai nam nhơn giải đặng, cặp đào non em trao liền.
- Trên trời có một ông sao,
Dưới rào có một con cá,
Trong nhà: nhất mẹ nhì con, đũa một đôi, nồi
một cái, giấy một tờ, tơ một múi, núi nọ hai hòn.
Trai nam nhơn đã giải đặng, cặp đào non em
mô nào?
3- Chuối chi đã chuối lại cau?
Đã mía sao lại mía lau hỡi chàng?
- Chuối mà cau còn khá,
Mía mà lau cũng chưa lạ, em ơi
Cá mà bò mới sự ngược đời,
Đã rắn lại hổ, thế thời thiếu chi.
4- Con chi trên rừng chỉ ăn không uống?
Con chi dưới ruộng có uống không ăn?
Trai nam nhơn giải đặng, dầu khó khăn em cũng chịu cùng.
- Con mọt trên rừng chỉ ăn không uống,
Con đỉa dưới ruộng có uống không ăn.
Trai nam nhơn giải đặng, chịu khó xin mời về!
5- Con cá đối nằm trên cối đá,
Mèo đuôi cụt nằm mút (2) đuôi kèo.
Anh mà đối đặng, dầu khó nghèo em cũng theo.
- Con mỏ kiến đậu trên miếng cỏ,
Con vàng lông đáp (3) giữa vồng lang (4).
Nay anh đối đặng, xin nàng theo anh.
6- Con ngựa Ô uống hồ nước mã (5),
Con gà ăn cả vườn kê (6).
Một mai anh ở em về,
Trai ham sắc bỏ vợ, gái chịu bề hẩm hiu!
Con cọp trắng nằm cầu Bạch Hổ (7), 1
Chiếc thuyền rồng đậu bến Thanh Long (8).
Tuy rằng đậu đó, đây thòng có nơi.
7- Đố anh tìm được vảy cá trê,
Tìm đặng gan tôm sú, em về với anh?
- Đố em tìm đặng trứng mèo,
Tìm ra đuôi cóc, anh cheo ba bò?
8- Em đưa cho anh một dĩa rau muống chiên,
Anh trồng rau sống lại, em xin giao duyên ngàn đời?
Anh đưa cho em một miếng mỡ xào,
Em xắt sao thành lát, thì rau muống chiên mọc liền!
9- Gái xuân đi chớ Hạ,
Mua một con cá thu về chợ hãy còn đông.
Ai nói với anh rằng em chưa có chồng,
Khiến anh chi sá băng đồng tới đây?
- Trai phương nam dọn hàng thuốc bắc,
Gái đông tây cảm động niềm tây.
Tai anh nghe em hãy còn ba đào thủ tiết,
Nên đáo tới đây kiếm tìm.
10- Gặp anh đây, hỏi thiệt đôi lời,
Ai đào sông cho cá lội, ai bẻ nang chống trời cho chim bay?
- Bà Nữ Oa đội đá vá trời,
Thân phụ già sinh em phận gái, hỏi nhiều lời cổ kim.
11- Ngồi buồn xem nước xem non,
Em xem một trăm con cá, đều có con không có thằng.
Cơm mô ăn nói bao đồng,
Xem lên trên núi, một trăm ông cọp, đều cọp ông không cọp bà.
12- Tiếng đồn anh đi học đã thông,
Con diều bay qua đó, có mấy cái lông anh hè?
- Em làm răng gánh nước cho khô sông,
Anh đây mới nói mấy lông con diều.
13 - Tiếng đồn anh chăn vịt, nuôi gà,
Em hỏi anh, con vịt lội giữa giang hà ăn chi.
- Tội em phận gái nên mới ra ri,
Chốn giang hà vịt lội, thiếu gì tép rong.
14- Tiếng đồn anh học sách kinh thi,
Con trâu đực đi theo con trâu cái, hắn cười chi rứa anh?
- Con trâu cái cầu lực, con trâu đực cầu tài,
Hắn cũng muốn đường tử tôn miêu duệ sinh nhai,
Bởi vì hắn trèo lên trật cẳng trước,
Nên hắn hổ ngai, đứng cưới!
15- Tiếng đồn anh hay chữ, em hỏi thử vài lời:
Dưới dương gian có họ, trên ông trời họ chi?
- Em nghiêng tai xuống đất, kêu cho đất ơi,
Rồi tới đây anh nói họ ông trời cho em nghe.
16- Xưa kia ai gảy đàn cầm,
Cuộc cờ ai đánh dưới trần gian nguy;
Ai mà tài đặt thơ ri,
Ai mà uống rượu chín mươi bì không say,
Mong anh nói lại em hay,
Em lui về lấy nhẫn đeo tay cho liền?
Xưa ông Bá Nha gảy đàn cầm,
Cuộc cờ Đế Thích, đánh dưới trần gian nguy.
Tài Lý Bạch hay đặt thơ ri,
Lưu Linh uống rượu chín mươi bì không say.
Chàng đà nói đúng, thiếp tính răng đây thiếp hè!
17- Bánh cả mâm răng gọi là bánh ít,
Trầu cả chợ răng gọi là trầu không,
Trai nam nhơn đối đặng thì làm chồng nữ nhi?
- Con cá chưa tra răng gọi là cá móm,
Con cá nằm giữa chợ răng gọi là cá thu,
Nam nhi đà đối đặng, nàng phải làm du (9) suốt đời!
18- Tiếng đồn anh hay chữ, cho em hỏi thử đôi lời
Răng anh ăn cơm bằng đũa, bắt cá đồng bằng tay?
- Em ơi, em đố chi câu quá ngặt nghèo,
Em về đếm thử con mèo mấy sói lông!
19- Cá có đâu mà anh ngồi câu đó,
Biết có không mà công khó anh
Anh ra đây em vẽ cho một nơi cá nhiều.
- Anh ngồi đây, ngày đôi ba lượt,
Biết mất cong (công), mong cất con cá diếc lên.
Để anh về làm giống nhân trên ruộng đồng?
Nói lái: có đâu, câu đó; có không, công khó; ngồi
đây, ngày đôi; mất cong, mong cất.
20- Em đi qua đò quán Hàu (l0),
Em gặp một o đội nón xoáy ốc,
Tay bắt hến,
Miệng hát nghêu ngao.
Trai nam nhi anh đối đặng,
Em sẽ mở lời chào đón anh?
- Anh đi qua đò chàng ếch,
Anh gặp ông xã Cóc,
Tay xách xâu nhái,
Đi bán chợ Mỹ Hương.
Trai nam nhi anh đối được,
Lời chào nọ em hãy mó đường cho anh?



* Hò trữ tình:
1 Tai anh nghe thầy mẹ bán gả em đi,
Cũng bằng đưa dao vô cắt ruột anh, em ơi?
- Ví dầu thầy mẹ nhận lễ một trăm mâm,
Em cũng xin trả lại để kết nghĩa tri-âm cùng chàng.
2- Anh nghiêng tai cho em hỏi nhỏ, không dám hỏi to,
Hỏi anh tang chế cho ai?
Bịt cho thân phụ thì xé hai em bịt cùng.
Thôi thì tang chế chịu chung,
Mũ rơm anh đội, áo thùng em mang.
3- Em thương anh mà thầy mẹ ngăn,
Giả như hòn đá dằn trên cỏ, biết mần răng đặng chừ?
- Anh thương em thì nhờ thầy mẹ định toan,
Không phải vô sòng giã gạo, hát hò khoan mà thành!
4- Anh thương em, không dám tới nhà,
Đi quanh hàng xóm, hỏi: ‘Có gà bán không'?
- Anh thương em thì bước tới nhà,
Đừng đi quanh hàng xóm hỏi dò la bạn cười.
5- Anh về em cũng muốn về theo,
Sợ qua truông cát nóng, qua đèo đá dăm.
- Cát nóng thì anh cõng em đi,
Đá dăm anh lặt, can gì em lo.
6- Ba mươi anh không đi Tết,
Mồng một anh không tới lạy giường thờ,
Hiếu trung chi anh nữa mà bảo em chờ cho uổng công?
- Ba mươi, anh mắc đóng hương án,
Mồng một, anh lo hầu ngài ngự Nam Giao,
Hiếu trung bên anh còn bỏ,
Huống chi bên nàng nàng ơi!
7- Bạn đến thì mời vào nhà,
Để em rót nước, pha trà uống chơi.
- Anh tới đây, em khoan rót nước, pha trà,
Sợ thầy với mẹ trong nhà không cho.
8- Tay cầm quạt giấy che trăng,
Thiếp thương chàng vô-tận, chàng thương ra răng hởi chàng?
- Anh thương nàng vô lượng, vô cân,
Cầu không tay vịn, cũng lần mà qua.
9- Tay bưng dĩa muối, chén gừng,
Gừng cay, muối mặn, xin đừng bỏ nhau.
- Tay bưng dĩa muối, sàng rau,
Phu thê ông trời định, bỏ nhau răng đành!
10- Con nhà phú quý chán chi kẻ thương yêu,
Cớ làm răng anh phòng không gối chiếc,
Chịu cảnh bóng xế trăng chiều, hỡi anh?
- Ai thương yêu mặc họ thương yêu,
Bóng xế mặc bóng, càng chiều càng dim.
11 - Đã đành phận đò đưa bến khác,
Thảm thương thân em chếch mác lẻ đôi,
Răng không kiếm nơi mô mà nương tựa,
Để phấn lạt, hoa trôi hết tề?
- Cực lòng em lắm, anh ơi,
Chậu nghiêng nước đổ, hoa trôi khôn cầm.
12- Đêm khuya trăng dọi thềm đình,
Hỏi người bạn cũ thương mình hay không?
- Em thương, còn bụng mẹ thầy,
Đèn treo trước gió biết xoay ngả nào?
13- Em nấu cơm quên đơm vào rá,
Em kho cá quên bỏ đồ màu.
Ra lấy chồng sợ nỗi làm dâu,
Em đây vụng đường nội trợ, e mai sau anh buồn.
- Canh cá không ngon, miệng giòn là đặng,
Dù ai nói muối mặn, mình cứ bảo muối cay,
Quyết lòng gá nghĩa sum vầy,
Thân phụ già có chê chua chê chát,
Đã có anh đây đỡ lời
14- Em nói nên mà dạ ở không nên,
Phỉnh anh đi xuống đi lên quá nhiều.
- Anh gắng công lên xuống cho bền,
Thầy mẹ không gả, em đền công cho!
15- Sống thời làm bạn với anh,
Em thác về rú rậm, chịu cảnh rừng xanh một mình!
Không đáo tới mộ nàng, chớ đáo tới mộ nàng,
Thì hai hàng lụy nhỏ,
Tay anh ngắt cỏ, miệng thổi lửa thắp hương.
Thế mô anh cũng lo cho tròn nhiệm vụ,
Không đến nỗi bỏ nường mà thở than.
16- Hỏi em đã có chỗ mô chưa,
Hay là như ngọn đèn treo trước gió,
Cứ đong đưa rứa hoài?
- Bởi vì anh sơ ý buổi đầu,
Cơ chi anh bỏ miếng trầu đã xong.
17- Khi mô thề thốt cùng anh,
Vo vo tóc kết trên ngành, nhớ không?
- Chờ ai, ai nỏ biết ơn,
Lâu ngày nên phải đưa đơn lấy chồng.
18- Núi Ngự Bình trước tròn sau méo,
Sông An Cựu nắng đục mưa trong,
Đưa tay trao bức thư phong,
Hỏi thăm bên bạn đã bằng lòng ai chưa?
- Núi Ngự Bình trước tròn sau méo,
Sông An Cựu nắng đục mưa trong,
Em đây vốn thiệt chưa chồng,
Núi cao sông rộng, biết gởi lòng cùng ai.
19- Tà tà bóng ngả về tây,
Ăn chi rứa bạn, cho đây ăn cùng .
Thuyền quyên đã biết anh-hùng,
Ăn khoai cho đỡ đói, có ăn cùng thì ăn!
20- Răng chừ cạn lạch Đồng Nai,
Nát chùa Thiên Mụ, anh mới sai lời nguyền.
- Răng chừ rau câu có lá, hòn đá hắn bể tư,
Sông Hướng khô nước, thiếp mới từ nghĩa anh.
21 - Tham giàu phụ khó ai khen,
Tắt trăng có đó, lỡ đèn có đây.
- Tham giàu phụ khó mô nào,
Chẳng qua duyên nợ ông thiên tào định xây.
22- Thiếu chi cam rim, hồng rim,
Mà anh đi tìm khế rụng bờ ao?
- Khế rụng bờ ao ngọt ngào anh chuộng,
Tốt như cam sành, rụng cuống anh chê.
23- Nước dưới sông nhiều dòng cá lội,
Thiếp với chàng bao nỗi éo le.
Mấy lâu ni cách trở bạn bè,
Khăn lau nước mắt, tay đè lá gan!
- Thiếp với chàng vô can vô cớ,
Ai buộc sợi tình thương nhớ khôn khuây;
Ôm đờn chẳng đặng vung dây,
Em đừng nhắc lại, dạ đây thêm buồn.
24- Thường thì nắp đậy, dây phong,
Không thương thì em nói lại rõ lòng anh hay?
- Em thương anh không biết làm sao,
Muốn múc nước vô dĩa làm ao trầm mình!
25- Thấy em da trắng muốn kề,
Hình dung cũng đẹp, sợ bề có đôi?
Anh đừng nói vậy, anh ơi,
Hình dung yểu điệu, chưa có đôi bao giờ!
26- Tuổi em còn bé ngây thơ,
Đôi ba năm nữa, anh chờ được không?
- Anh về dựa cội cây dừa,
Đôi ba năm nữa cho vừa tuổi em.
27- Ngó lên trên trái, trời cao lồng lộng,
Ngó xuống dưới biển, biển rộng mênh mông.
Anh đã thương em thì thương cho trọn thủy trọn chung,
Đừng nghe ai lưỡi mềm chuốt ngót,
Lánh đục tìm trong mà phụ tình .
Ngó lên trên trời, sao băng tứ diện,
Ngó xuống dưới biển, chim liệng cá đua.
Anh thề với em hết miếu hết chùa,
Ai cho anh uống thuốc, đeo bùa mà mê?
28- Câu lương duyên thề nguyền giao ước,
Nghĩa sắt cầm giữ vẹn, trước cũng như sau.
Anh chớ tham sang mà bỏ bạn cựu,
Chớ tham giàu mà bỏ em!
- Dãy dọc tòa ngang, giàu sang có số,
Kim Long, Nam Phổ, nước đổ về Sình.
Đôi đứa mình chút nghĩa ba sinh,
Có làm răng đi nữa, cũng không đành bỏ nhau.
29- Thương em, anh phải đi đêm,
Anh té xuống ruộng, đất mềm không đau.
- Đất mềm nên mới không đau,
Cớ chi đất cứng xa nhau lâu rồi.
30- Hai ta thì cử hai ta,
Chớ nghe miệng thế gièm pha mà lìa.
- Lìa cành, lìa cột, lìa cây,
Ai cho mình nọ, mình này lìa nhau.
31 - Em thương một ngả, thầy mẹ bán gả một nơi,
Thôi rồi, em bậu có đôi,
Như con chim nhạn mắc nhựa,
Biết gỡ răng rồi mà bay?
- Thương tình lang thì bỏ đàng cha mẹ,
Nghe cha mẹ thì bỏ dạ tình lang.
Khổ chi khổ lắm ri chàng,
Hiếu với tình hai chữ, khó vẹn toàn cả hai!
32- Kể từ ngày anh khăn gói ra đi,
Quán mô đông không dám ghé,
Sợ lỗi lời thề cùng em.
- Nước dưới sông, ai đem chén đo lường,
Hai đứa mình thương nhau cho trọn,
Đừng có tư lương bạn cười.
33- Hỏi cua, cua nói có,
Hỏi vò vọ, vò vọ nói không,
Cơ chi có miếu giữa đồng,
Để anh vô thề thẳng dạ, kẻo lòng em nghi.
- Em còn nghi ngại ra răng,
Mực tàu không thẳng cho bằng dạ anh.
34- Cớ chi có miếu giữa đồng,
Để anh vô thề thẳng dạ, kẻo lòng em nghi.
- Có thiệt như lới anh nói không,
Hay là loan đang ăn với phụng, chộ (l1) rồng lại muốn bay?
35- Em thương anh, răng anh không đặng biết,
Còn Anh thương em, giường trần sát vạt,
Chiếc chiếu nọ mòn lưng, áo năm thân rách nát,
Khăn xéo xéo lau mòn.
Sự tình thâm nhiễm, em bậu hãy còn nhớ hay quên?
- Anh thương, không thương nỏ biết,
Anh thốt ra những lời thảm thiết hơn thường,
Khiến cho ba phủ Thừa Thiên,
Thấy anh có nghĩa nên em ôm duyên ngồi chờ.
36- Em đứng trên ga Lớn,
Ngó về ga Hương Thủy lòng bao chi chiết,
Ngó về Nong, Truồi, thảm thiết biết chừng mô!
Kề từ ngày anh Hán, em Hồ,
Đêm năm canh cứ thương tình một chắc,
Biết phân phô ai chừ!
- Anh ngồi cầu Trường Tiền,
Ngó lên Phu Văn Lâu, dạ sầu bát ngát,
Ngó về Thương Bạc, ruột nát gan don,
Đoái nhìn phong cảnh nước non,
Bạn chờ qua, qua chờ bạn,
Chịu chữ hao mòn mà hư.
37- Chim bay về núi, túi (12) rồi,
Anh không đi ngủ, còn ngồi chi đây?
- Đêm nay ra đứng giữa trời,
Em cầm tờ giấy bạch, nghe lời anh phân.
- Muốn phân, ngồi lại mà phân,
Ai xa cho biết, ai gần cho hay!
38- Có nhớ khi em thốt, anh thề,
Dao vàng cán trúc dựa kề tóc mai?
- Lời thề ai dám lảng xao,
Xem lên mái tóc, lát dao hãy còn.
39- Chàng về, thiếp một theo mây,
Con thơ để lại chốn này ai nuôi?
- Thiếp theo mây, chàng cũng lên trời,
Bế con thơ đi dọi (*), cho trọn lời thủy chung.
Đi dọi = Đi theo
40- Bấy lâu anh mắc đi mô,
Thả sen không đáo tới hồ thăm sen?
- Bấy lâu anh bận việc nhà,
Tai nghe phảng phất em đà có đôi.
Tưởng thả sen thì bông tươi lá tốt,
Ai hay nửa chừng lá rụng, bông khô.
Không còn sinh ba, nở nhụy, nỏ đảo tới hồ làm chi!
41 - Anh tới đây ở mãi không về,
Răng cho hai bên cha mẹ đến, anh mới về quê anh.
Thôi thôi chàng nhớm gót ra về,
Kẻo thế gian đồn đại thiếp say mê với chàng.
42- Bần thần không biết thương ai,
Thương đào, liễu giận, thương mai trúc hòn.
- Chàng ràng chi lắm bướm ơi,
Đậu mô thì đậu một nơi cho thành.
43- Bên trong cửa Ngọ Môn, kèn kêu, trống vỗ,
Bên ngoài của Ngọ Môn, súng nổ đêm ngày.
Duyên chàng nợ thiếp chớ đổi, đừng thay,
May thì làm nên danh vọng,
Rủi có ăn mày cũng theo nhau.
- Thiếp với chàng vương mang mấy câu tình tự,
Trên thì núi Ngự, dưới có sông Hướng.
Trăm năm thiếp quyết hai chữ cương thường,
Sợ là sợ chàng ham vui cảnh khác,
Bỏ duyên nàng khổ thân.


c) Hò chia tay:
1 Con sao hôm đã lặn, con sao mai đã mọc bên tê tề,
Anh ơi, anh có điều chi phân đi nói lại,
Cho em về kẻo khuya.
- Mình về răng được mà về,
Câu thư chưa gửi, lời thề chưa trao.
2- Sao hôm đã lặn, sao mai đã mọc anh tề,
Thôi thôi bớt hò nhân nghĩa, cho em về kẻo khuya.
- Trăng lên đến đó, bạn tề,
Ta chưa nói chi được, bạn về bỏ ta.
- Ra về nhớ nghĩa em không
Hay thuận buồm, xuôi gió, biệt mông xa chừng .
3- Xa em gan ruột như bào,
Chưa vui gặp gỡ, có nào chia phôi?
- Thương mình khốn nỗi trở lui,
Bới chúng thiên hạ nhạo tui (13) với mình.
4-thiếp với chàng xưa kia tưởng đi chung một kiệt (*)
Kiệt = Ngõ hẻm
Ai hay ông trời phân biệt mỗi đứa một đàng.
Chậu ngả đường chậu, cây da vàng theo cây!
- Tưởng theo nhau đến bách niên giai lão,
Không hay mô duyên nợ chừng này đà phân áo rẻ ban.
Duyên em hư đành phận, cũng vọng cầu cho anh nên.
5- Ra về cởi ao tại đây,
Để đêm khuya em đắp, kẻo ngọn gió tây lạnh lùng!
Giang sơn cái áo trong mình,
Cởi ra em đắp, còn tình nghĩa chi?
6- Ra về răng đứt mà về,
Bỏ non, bỏ nước, bỏ mấy lời thề cho ai?
Thả bèo cho được phân hai,
Quê em, em ở, quê ai, ai về.
- Ra về răng đứt, anh ơi,
Xa nhân, xa ngãi (14), xa lời vòi em!
7- Anh xa em ra, thảm lắm em ơi,
Đường đi cỏ mọc, chỗ ngồi nhện giăng.
- Em xa anh ra, thảm lắm anh nờ,
Ngày vui cùng chúng bạn, đêm dật dờ sầu riêng.
8- Đứng bên ni sông, thấy thuyền năm ván,
Đứng bên tê quán, thấy quán năm căn.
Quán năm căn còn chờ người, không mở,
Thuyền thục nữ để chở người thương.
Một thương, hai thương, ba thương, bốn nhớ,
Ai làm cho dang dở duyên mình.
Trách ông tơ hồng, bà nguyệt-lão không phân minh rõ ràng!
Dãy dọc tòa ngang, giàu sang có số,
Kim Long, Bạch Hổ nước đổ về Sình,
Đôi đứa mình chút nợ ba sinh,
Dẫu có xa nhau đi nữa, cũng nhớ chút tình viếng thăm.

Hò giã gạo Huế phát sinh từ cách sinh-hoạt, đã thúc đẩy trớ lực và làm vui trong công việc; dần dà, hò giã gạo trở thành sinh-hoạt văn-nghệ trong những buổi lễ ở làng, ở xã và ngay cả thành phố Huế.

Bài hò giã gạo sau đây, vui-nhộn, linh-hoạt đã được ghi vào băng nhạc phổ biến ò Gia-nả-Đại Hoa-kỳ, Úc, Pháp:

Nữ (mó lời mời):
Hết hạ thu sang, mùa màng rộn rã,
Tôi mở lòi chào tất cả bà con,
Muốn thân nhau mượn câu hò tiếng hát, tâm sự đổi trao,
Xin mời thanh-niên nam nữ, ta mạnh dạng bước vào hò chơi.
Nữ (hò vào cuộc):
Này hỡi anh ơi, cho em hỏi anh:
Trăm trăm loại dầu, có dầu chi là dầu không thắp?
Trăm trăm thứ bắp, có bắp chi là bắp không rang?
Trăm ngàn thứ than, có than chi là than không quạt?
Trăm ngàn thứ bạc, có bạc chi là loại bạc không đổi, không tiêu?
Trai nam nhi, bên chàng đối đặng, dải lụa điều em trao.
Nam:
Này hỡi em ơi,
Trăm trăm loại dầu,
có nắng dãi mưa dầu là loại dầu không thắp.
Trăm trăm thứ bắp, có lắp bắp mồm,
Lắp bắp miệng là loại bắp không rang.
Trăm ngàn thứ than, có than thở,
Thơ than là than không quạt.
Trăm ngàn thử bạc, có bạc tình,
Bạc nghĩa là bạc không đổi, không tiêu.
Trai nam nhi, anh đà đối đặng, dải lụa điều có đâu?
Nữ:
Cho em hỏi anh:
Chữ chi là chữ chôn xuống đất?
Chữ chi là chữ cất lên cao?
Chữ chi nặng không ai na nổi?
Chữ chi mà gió thổi không bay?
Trai nam nhi, anh đà đối đặng, miếng trầu cay cho chàng.
Nam:
Này hỡi em ơi,
Chữ tử là chữ chôn xuống đất,
Hai chữ nhân nghĩa anh cất lên cao,
Hai chữ nhờ thường phương tha không nổi,
Chữ tình chữ hiếu gió thời không bay.
Trai nam nhi, anh đà đối đặng, miếng trầu cay đâu nào?
Nữ:
Đi mô cho thiếp theo cùng,
Đói no thiếp chịu, lạnh lùng thiếp cam.
Nam:
Em lên non anh cũng lên theo,
Mà em xuống thuyền, anh cũng xin đeo theo mạn thuyền.
* * *
( 1 ) Vinh là chợ Bao Vinh
(2) Mút là ớ đàng cuối.
(3) Đáp là đậu
(4) Lang là khoai lang.
Các câu đố và đáp trên là những câu nói lái: cá đối, cối đá; mèo đuôi cụt, mút đuôi kèo; mỏ kiến, miếng cỏ; vàng lông, vồng lang.
(5) Nước mã là nước lấy được khi vút gạo, có chất cám; mã từ Việt gốc Hán có nghĩa là ngựa.
(6) Kê là một loại ngũ cốc; kê (Hán Việt) có nghĩa là gà.
(7) Hổ (Hán Việt) là cọp.
(8) Long (Hán Việt) là rồng
(9) Làm du là làm dâu.
(10) Quán Hầu gần tỉnh lỵ Đồng Hới thuộc tỉnh Quảng Bình.
(l1) Chộ là thấy.
(12) Túi là tối.
(13) Tui là tôi.
(14) Ngại là nghĩa.